ISTORIJAT GEOLOŠKOG ZAVODA SRBIJE
Istorija geološke struke i nauke u Srbiji prolazila je kroz vrlo složen i dramatičan period, ali je od samog početka odolevala svim izazovima društvenog dešavanja. Kao organizovana struka svoj početak nalazi u formiranju „geološke službe“ pri rudarskom odeljenju rudnika Majdanpek,a sve pod upravom Ministarstva finansija Kneževine Srbije.
Profesor Liceja i Velike škole Josif Pančić, pri kraju svoje karijere uviđa da geološkom ispitivanju naše zemlje i geološkoj nastavi i nauci mora da se posveti mnogo veća pažnja „nego što je on, botaničar, bio u stanju da to učini“. Za svog naslednika bira Jovana Žujovića koji 1880, od Pančića preuzima nastavu iz geoloških predmeta. Ubrzo pokreće naučni časopis „Geološki Anali Balkanskog poluostrava“, a potim i Srpsko geološko društvo (SGD) kao jedno od najstarijih naučnih društava.(1891).
Posle Velikog rata i ujedinjenja 1918.godine, u Srbiji nije postojala nikakva posebna ustanova za geološko kartiranje zemlje i obavljanje ostale geološke službe. U Srpskom geološkom društvu već od 1901. godine ističe se potreba za ustanovljenjem određene institucije. Proćiće pune tri decenije nastojanja Srpskog geološkog društva da se osnuje Geološki institut Kraljevine Jugoslavije koji su glasno isticali važnost geološkog izučavanja i kartiranja zemlje. Velike zasluge za njegovo formiranje imao je, između ostalih, prof.Vladimir Petković, koji u Obrazloženju upućenom Ministarstvu rudarstva i Ministarstvu poljoprivrede i voda, ističe važnost i potrebu osnivanja Državnog geološkog instituta. U obrazloženju još navodi : „Naše rudarstvo je nedovoljno razvijeno i mnogi radovi se ne obavljaju na naučnoj osnovi. Sve kulturne države su osnovale Državne Geološke Zavode, koji su od ogromnog značaja za razvoj rudarstva i industrije“.
Najzad 29.12. 1930. godine Ukazom njegovog veličanstva Kralja Aleksandra I., formiran je Geološki institut Kraljevine Jugoslavije. Institut je osnovan kao „samostalna državna ustanova“ koja će „po utvrđenom planu i savremenim naučnim metodama vršiti proučavanje tla i dubljih delova zemlje, mineralnog blaga i podzemnih voda“. Za prvog direktora imenovan je Ferdo Koh, prof. geologije na Tehničkom fakultetu u Zagrebu. Nakon kraćih godina prelazi u zgradu u ulici Karađorđeva 48.
Do drugog svetskog rata Geološki institut je postigao veoma značajne rezultate: urađeno je 11 listova geološke karte 1:100.000 i 14 listova razmere 1:75.000, objavljeno je 8 sveski naučnog časopisa „Vesnik geološkog instituta Kraljevine Jugoslavije“, 5 monografskih publikacija itd. Za vreme rata Institut je radio pod nemačkom komandom za potrebe rudarstva.
Posle II. svetskog rata 1945. osnovan je prvo Geološki institut pri Ministarstvu rudarstva, nakon 3. godine obrazovan je Savezni geološki zavod. Pod njegovom upravom radili su republički zavodi. GEOZAVOD NR Srbije registruje se 1948. sa sedištem u Karađorđevoj 48. Može se reći da najviši stepen u svom razvoju Geozavod dostiže od 1951 do 1973, kada je bilo zaposleno preko 1100 visoko obrazovanih inženjera i tehničara. Radio se kapitalni projekat Osnovna geološka karta Jugoslavije 1:100 000, istražuju se mnoga ležišta mineralnih sirovina, radi se na problemima voda, inženjerske geologije i geoekologije. Objavljuje se 43 izdanja naučnog časopisa Vesnik, veći broj monografija.
Geozavod se dokazao uspešno svojim kvalitetnim poslovima u preko 18 zemalja sveta.
Vlada FNRJ – 1948 (mart 20), donosi odluku kojom se formira nova institucija pod imenom – Uprava za kordinaciju rada naučnih instituta, čiji je jedini zadatak bio istraživanje nuklearnih sirovina. Posle nekoliko transformacija osnovan je „GEOINSTITUT“ (u zgradi Rovinjska 12) za potrebe istraživanja i razvoja nuklearnih i drugih mineralnih sirovina. Pod viskovim nadzorom i kontrolom odvijao se njegov rad, a finansiranje preuzela je u celini država Jugoslavija. Brojala je preko 400 inženjera i tehničara. Odluke međunarodnih konferencija o primeni nuklearne energije u mirnodopske svrhe 1955. i 1958. godine uticale su na dalji razvoj istraživanja nuklearnih sirovina. Geoinstitut je dostigao visok nivo u oblasti primene novih metoda u istraživanju nuklearnih sirovina koji se mogao porediti sa mnogim institutima u svetu.
Komisija za nuklearne sirovine po odluci Vlade, smanjuje sredstva značajno, a Geoinstitut se preorijentiše na druge poslove. Pored nuklearne geologije, rađena su istraživanja ležišta mineralnih sirovina i geološka karta Jugoslavije, kao i drugi poslovi u inostranstvu među kojima se ističe projekat „Izrada geološke karte Libije od 1973-2004. Štampao se naučni časopis „Radovi Geoinstituta“.
Vreme pod sankcijama donelo je totalnu katastrofu i u Geozavodu i u Geoinstitutu, došlo je do naglog osipanja naučnih i stručnih kadrova sa sve većom materijalnom krizom. Naučna aktivnost zamire, prestaje izdavanje časopisa, smanjuje se drastično protok inforacija, razmena časopisa koja je iznosila preko 250 geoloških biblioteka iz sveta potpuno prestaje.
Vlada državne zajednice SCG 2005.g donosi odluku o integraciji ove dve geološke kuće u jednu pod imenom Geoinstituit (naučnoistraživačka ustanova). Godinu dana kasnije obrazije se Geološki institut Srbije d.o.o.
Zakonom o rudarstvu i geološkim istraživanjima 2011.god osnovan je sadašnji GEOLOŠKI ZAVOD SRBIJE, kao posebna organizacija državne uprave sa svojstvom pravnog lica. Posluje kao direktan budžetski korisnik Organizaciona struktura se sastoji od: sektora Regionalne geologije, sektora za istraživanje ležišta mineralnih sirovina, sektora za Hidrogeologiju i geotehniku i sektora za Opšte, pravne i ekonomske poslove.
Prema navedenom Zakonu Geološki zavod preuzeo je od Geološkog instituta Srbije d.o.o zaposlene, prava i obaveze, predmete, arhivu, dokumentaciju, opremu i druga sredstva.
Od marta 2015. g., Geološki zavod Srbije je punopravni član EGS (EuroGeoSurveys) udruženja među 33 punopravnih članova (sa pravom glasanja). EGS udružuje geološke zavode Evrope u cilju zajedničkog nastupa za pristupanje finansijskim fondovima Evropske unije, donošenju zajedničkih prioriteta za strategiju u oblasti geologije, kao i u saradnji udruženja sa geološkim zavodima u vidu saveta stručne i administrativne prirode, mogućnošću saradnje eksperata, kao i za potrebe usklađivanja prakse i regulative sa aktuelnom relevantnom regulativom i prioritetima EU.
Primer rada Geološkog zavoda Srbije u EGS udruženju je učestvovanje u GeoERA ERA-NET programu finansiranom iz Hirozont 2020 (Horizon 2020) sredstava.).
Glavni cilj GeoERA programa je da doprinese optimalnoj upotrebi i upravljanju pripovršinskim prostorom. Geološki zavod Srbije uspešno učestvuje u 5 GeoERA međunarodnih projekata iz oblasti geo-energije, hidrogeologije, i mineralnih sirovina. GeoERA projekti se završavaju u februaru 2022. g.
EGS geološki zavodi rade na obezbeđenju administrativne platforme i finansijskih sredstava za naredne projekte kroz Akciju koordinacije i podrške - CSA (Coordination and Support Action) u prilog postojećem konceptu programa Digitalnog površinskog duplikata Evrope. Ujedno, to predstavlja podršku „Zelenom planu“ (Green Deal) inicijativi Evropske komisije. Evopska komisija se bori protiv klimatskih promena kroz „Zeleni plan“ sa ambicijom da se do 2050. g. postigne „energetski neutralna ekonomija“. Program bi mogao da krene sa implementacijom od januara 2022. godine. Na nacionalnim nivoima planirani program bi doprineo projektima koji imaju doprinose u vidu harmonizacije i standardizacije geoloških podataka na Panevropskom nivou, a na nivou geoloških zavoda interperaticiji podataka, kao i poboljšanje kvaliteta postojećih regionalnih geoloških podataka (studije, karte, baze podataka), vizuelizacije (izrade modela), unapređivanja elektronskih alata i metoda.
Imajući u vidu dugu tradiciju od preko 90. godina, da je domaća struka i nauka dala ogroman i nemerljiv doprinos u oblasti geoloških istraživanja i rudarstva, da je istraženo, verifikovano ili overeno preko 95% svih mineralnih resursa u Srbiji, te na tim osnovama smatramo da Geološki zavod Srbije može biti najbolji partner u oblasti donošenja pozitivnih rešenja koja su u nadležnosti Ministarstva rudarstva i energetike.
Geološki zavod je 2018.godine dobio Sretenjsko odlikovanje drugog stepena.
Sretenjsko odlikovanje drugog stepena
Zgrada u Karađorđevoj 48 u kome je bio useljen Geološki institut
Zgrada u Karađorđevoj 48 u kome je bio useljen Geološki institut
